Jarida la Kilimo, Julai - Septemba, 2011

Toleo la Saba 

ISSN: 1821-8113 Julai - Septemba, 2011 

Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi Mhe: Dkt. Ali Mohamed Shein wa pili 

kutoka kushoto pomoja na viongozi wengine akiwa katika harakati za uvunaji wa mpunga wa 

mbegu aina ya NERICA kituo cha uzalishaji wa mbegu Bambi, Wilaya ya Kati Unguja. 

Yaliyomo 

Maoni ya Mhariri/Picha ya Jalada...........................................................................Uk.2 

Uvunaji na Uanikaji wa Karafuu............................................................................Uk.3 - 4 

Upotevu wa Rutuba na Urutubishaji wa Ardhi.......................................................Uk.4 - 5 

Uvunaji na Uanikaji wa Karafuu..............................................................................Uk.6 - 7 

Matukio katika Picha.............................................................................................Uk.8 - 9 

Mabaraza ya Wakulima..........................................................................................Uk.10 

Athari za Joto kwa Mifugo...............................................................................Uk.11 - 12 

Mbinu Bora za Ujasiriamali..............................................................................Uk.13 - 14 

Umuhimu wa Rasilimali za Msituni......................................................................Uk. 15 - 16

Julai - Septemba, 2011 WAHARIRI/MAONI/PICHA YA JARIDA 

Bodi ya Wahariri MAONI YA MHARIRI 

Washauri 

Affan O. Maalim 

Juma Ali Juma 

Dk. Bakar S. Asseid 

Mhariri Mkuu 

Dk. Juma M. Akil 

Msanifu na Mhariri 

Mtendaji 

Hashim H. Chande 

Wahariri Wasaidizi 

Makame M. Abdulrahman 

Nassor S. Mkarafuu 

Nassor S. Mohammed 

Mpiga chapa 

Fatma A. Juma 

Mpiga picha 

Khamis A. Bakari 

ANUWANI 

Wizara ya Kilimo, 

Maliasili - Zanzibar 

S.L.P. 159 

Simu: +255 24 2230986 

Fax: +255 24 2234650 

E-mail: kilimo@zanlink.com 

Tovuti: kilimoznz.or.tz 

Ndugu wakulima, kupata chakula cha kutosha na kilicho 

bora kwa kila mwananchi ni suala gumu ambalo linahitaji 

mipango na mikakati mizuri ya serikali kupitia Wizara 

husika. Moja ya tatizo kubwa linalowakabili wananchi ni 

kuchelewa kukamilisha hatua za mwanzo za matayarisho ya 

mashamba, kulima eneo kubwa ambalo hawana uwezo nalo 

na kutokutumia zana na pembejeo bora za kilimo. 

Ndugu wakulima, moja ya kikwazo kikubwa ni uwezo mdogo 

wa kutumia zana bora za kilimo, mbegu bora, mbolea na 

kutozingatia kanuni na taaluma bora za uzalishaji ambazo 

zinatolewa na Wizara ya Kilimo na Maliasili. Vikwazo hivi 

humsababishia mkulima kutumia nguvu nyingi, muda 

mrefu na kupata mavuno hafi fu na tija ndogo. 

Ndugu wakulima, kwa miaka mingi neno “Ukulima wa 

Kisasa” limekuwa ni wimbo lakini bado mkulima wa visiwani 

anategemea zana na pembejeo duni kama vile mbegu na 

jembe la mkono (kijembe kongoroka). Serikali ya Mapinduzi 

ya Zanzibar kupitia Wizara ya Kilimo na Maliasili inafanya 

mabadiliko makubwa katika kilimo ili kukifanya kilimo hicho 

kiwe katika mfumo wa kisasa “Mapinduzi ya Kilimo”. 

Ndugu wakulima, katika kufanikisha suala hili Serikali 

imeongeza upatikanaji wa pembejeo na zana za kilimo 

yakiwemo matrekta makubwa na madogo, mbegu bora na 

mbolea, kuongeza usamabazaji wa taaluma kwa wakulima 

kwa kuongeza idadi ya mabwana/mabibishamba katika 

shehia pamoja na kutoa ruzuku ya aslimia 75% kwa kazi za 

utayarishaji wa mashamba na ununuzi wa mbegu bora na 

mbolea. 

Ndugu wakulima, hatunabudi kuunga mkono juhudi hizi 

za Serikali ili kufanikisha azma ya “Mapinduzi ya Kilimo” 

hivyo tunaipongeza na tunaiomba iendelee na juhudi zake 

za kuwashajiisha na kuwashirikisha wakulima kikamilifu 

katika kupanga malengo yao juu ya mpango wa utumiaji wa 

zana na pembejeo bora za kilimo. 

Ndugu wakulima, kwa kuunga mkono juhudi hizi za Serikali, 

Wizara ya Kilimo na Maliasili itaendelea kutoa mafunzo ya 

utumiaji bora wa zana na pembejeo za kilimo na kuweka 

mpango maalumu ya mafunzo kwa kila shehia juu ya 

umuhimu wa zana hizo pamoja na matumizi yake ili kufi kia 

lengo la wakulima katika kujitosheleza kwa chakula, kuinua 

hali zao za maisha na kuipunguzia mzigo Serikali wa kuagiza 

chakula kutoka nje ya nchi. 

PICHA YA JALADA 

Katika picha anaonekana Rais wa Zanzibar Mhe. Ali Mohamed Shein 

akivuna mpunga wa mbegu aina ya NERICA katika shamba la kuzalisha 

mbegu liliopo Bambi pamoja nae kutoka kulia kwake ni Waziri wa 

Kilimo na Maliasili Mhe, Mansoor Y. Himid, Mkuu wa Mkoa wa Kusini 

(U) Mhe, Mustafa Ibrahim na Naibu Katibu Mkuu (kilimo) ndugu Juma 

A. Juma, tarehe 7 Julai 2011. 

2

MAZAO BORA Julai - Septemba, 2011 

ILI TUVUNE MAZAO BORA NI LAZIMA TUPANDE 

MBEGU BORA ZINAZOWEZA KUTUPATIA TIJA 

Na Sabiha H. Saleh 

Mnamo tarehe 2/7/2011 Rais 

wa Zanzibar na Mwenyekiti wa 

Baraza la mapinduzi Mhe. Dkt. Ali 

Mohammed Shein aliyasema hayo 

kwa nyakati tofauti aliposhiriki 

kikamilifu katika uzinduzi wa Kitaifa 

wa uvunaji wa mbegu ya mpunga aina 

ya “NERICA”, huko Bambi na bonde 

la Kisima Mchanga liliopo Kiboje 

Mkwajuni Wilaya ya Kati Unguja. 

Hii ni hatua mojawapo ya Serikali ya 

mapinduzi ya Zanzibar katika jitihada 

zake za kukuza na kuendeleza kilimo 

kwa ujumla. 

Dkt. Shein amesema kuwa lengo kuu 

la Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar 

kufanya mapinduzi ya kilimo tayari 

limeanza kutekelezwa na mbegu 

aina ya NERICA ndio mkombozi wetu 

kwani Serikali itaendelea kuchukua 

kila jitihada kuona kuwa wakulima wa 

Zanzibar wananufaika na kilimo chao 

pamoja na taifa kwa ujumla. 

Alisema kuwa azma ya Serikali kwa 

upande wake ni kuona kuwa Mapinduzi 

ya kilimo yanaleta tija kwa wakulima 

pamoja na wananchi kwa ujumla kwa 

kuweza kupata kile kilichokusudiwa. 

Aidha, amefahamisha kuwa nia na 

dhamira ni kuwainua wakulima na 

Serikali inaendelea na taratibu za 

kuwaletea wakulima wake mashine 

za kuvunia mpunga, kuwapunguzia 

bei za pembejeo pamoja na kuwapatia 

matrekta kwa ajili ya kuvurugia na 

dawa za kuulia wadudu ili mkulima 

aweze kumudu gharama za uendeshaji 

na tuweze kulima kwa tija zaidi. 

Akizungumzia kuhusiana na mfumko 

wa bei za vyakula hasa mchele ambao 

ndio chakula kikubwa kwa watu wa 

Zanzibar amesema kuwa Serikali tayari 

Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi Mhe. Dkt. Ali Mohamed 

Shein aliyesimama na shuke la mpunga akiwa katika uzinduzi wa uvunaji wa mbegu 

ya mpunga aina ya NERICA katika Shamba la Uzalishaji wa mbegu Bambi 

imeshaanza kutekeleza mapinduzi ya 

kilimo kwa kupambana na hali hiyo. 

Akifafanua zaidi kuhusu ongezeko la 

Idadi ya Watu duniani, kwa upande wa 

Zanzibar amesema tokea Mapinduzi 

Matukufu ya Januari mwaka 1964 

ambapo idadi ya watu ilikuwa 320,000 

hadi mwaka 1974 ilikuwa ni 640,000 

na kwa mujibu wa takwimu ya sensa 

ya mwaka 2002 ambapo ilifi kia watu 

milioni 1.2 idadi ambayo inapelekea 

ongezeko la mahitaji ya chakula. 

Kutokana na ongezeko la watu , 

takwimu zinaonyesha kwamba mchele 

unaotumiwa kwa chakula hapa 

Zanzibar ni tani 80,000 kwa mwaka, 

unaozalishwa na wakulima ni chini ya 

tani 16,000 na kiasi chote kilichobaki 

hununuliwa kutoka nje ya nchi. Aidha, 

Dkt. Shein alisisitiza haja ya kuongeza 

uzalishaji wa chakula. 

Pia aliwataka wakulima kufuata 

ushauri wa watalamu na kubadilika ili 

kilimo chetu kiwe cha kisasa. Hivyo, 

hatuna budi kutumia teknolojia ya 

3 

kisasa na kuweza kujitegemea katika 

kilimo cha mpunga kwa angalau 

asilimia 60, “Ukitumia mbegu bora 

unaweza kuvuna mavuno bora”. 

Amefahamisha kuwa kulima kwa 

kutumia mbegu bora kunapelekea 

kuvuna mazao mengi na bora, hivyo 

tuongeze jitihada na kukifanya chakula 

kuongezeka. 

Aidha Dkt. Shein amesema kuwa 

Washirika wa Maendeleo wako tayari 

na wanaendelea na jitihada za kuiunga 

mkono Zanzibar katika Sekta ya Kilimo 

wakiwemo, Korea ya Kusini, Marekani, 

Japan hasa katika mradi wao wa ‘Feed 

the Future’. 

Akiwa katika bonde la Kisima 

Mchanga, Dkt. Shein aliwaahidi 

wakulima kuwajengea njia yao kwa 

kiwango cha kifusi kutoka barabara 

kuu hadi bondeni, kuwawekea umeme, 

kuwachimbia kisima na kuwapatia 

trela la kubebea mizigo. 

Akimkaribisha Rais wa Zanzibar

Julai - Septemba, 2011 UPOTEVU WA RUTUBA NA URUTUBISHAJI ARDHI 

Waziri wa Kilimo na Maliasili Mhe. 

Mansoor Yussuf Himid amesema kuwa 

Mapinduzi ya Kilimo ni mageuzi ya 

haraka yalioendelevu katika kukipa 

nguvu zaidi kilimo pamoja na wakulima 

kwani faida inayopatikana huwa ni kwa 

taifa zima. 

Amefahamisha kuwa hali ya Ulimwengu 

imebadilika na sisi lazi tubadilike tuwe 

na mikakati imara katika kukibadilisha 

kilimo chetu kwa faida ya nchi yetu. 

Alisema kuwa dhamira ya Wizara ya 

Kilimo na Maliasili ndani ya miaka 

mitano ni kulima hekta 6,000 za 

umwagijiliaji maji, kati ya hekta 

8,521 ambapo kwa sasa ni hekta 

700 tu ndizo zinazolimwa. Aidha, 

alifahamisha kuwa Jamhuri ya Korea 

ya Kusini imeahidi kusaidia kulima 

hekta 2,000 na Serikali ya Marekani 

hekta 2,000. 

Aliongeza kusema kuwa mashamba 

UPOTEVU WA RUTUBA NA NJIA 

ZA KURUTUBISHA ARDHI 

Na Hashim H. Chande 

Ardhi yenye rutuba ni muhimu 

katika ukuwaji wa mimea na 

upatikanaji wa mavuno yaliyo bora. 

Kama tunavyoelewa kuwa rutuba 

ni chakula cha mimea ambacho 

kinapatikana kwenye udongo. Ili 

kuuweka udongo katika hali ya 

rutuba na kuiwezesha mimea 

iendelee kukua vizuri ardhini hatuna 

budi kutumia mbolea ili kurudisha 

chakula kilichochukuliwa na mimea. 

Mbolea zinatumika kuongeza 

rutuba na kuiwezesha ardhi kutoa 

mazao mengi, kinachohitajika ni 

jinsi ya kujua aina gani ya mbolea, 

kiwango, na wakati zinapohitajika. 

Hivyo Mabwana/mabibi shamba 

waliomo katika maeneo ya kilimo 

wanajukumu la kuwaelimisha 

wakulima wa sehemu hizo. 

Tishio la upoteaji wa rutuba 

darasa yataongezwa hadi kufi kia 

1,200, pia mashamba darasa manne 

ya mikarafuu yataanzishwa, mawili 

Unguja na mawili Pemba. 

Mhe. Waziri wa Kilimo aliwaeleza 

wakulima kuwa katika bajeti ya Wizara 

ya mwaka 2011/2012 itakuwa na 

matumaini kwa wakulima wa visiwa 

hivi. 

Nae Mkuu wa Mkoa wa Kusini Unguja 

Mhe. Mustafa Muhammed Ibrahim 

aliwatoa hofu wakulima wa bonde 

la Kisimamchanga na kuwataka 

kuendelea kulitumia bonde hilo kwani 

tayari limeshapimwa na Wizara ya 

Kilimo kwa lengo la kuanza kilimo cha 

umwagiliaji maji. 

Nao wakulima wa bonde la 

Kisimamchanga wameushukuru mradi 

wa PADEP uliotumia zaidi ya shilingi 

milioni 32 ambao umeleta mafanikio 

makubwa kwa kuongeza uzalishaji 

Ardhi iliyopoteza rutuba imeshambuliwa na ukame na hutoa mazao hafi fu au kutoweza 

kutoa mazao ya aina yoyote. 

4 

kutoka polo 4 kwa robo hekta kwa 

sasa, wakati hapo zamani walikuwa 

wakizalisha polo 4 kwa hekta nzima. 

Jumla ya hekta 5 za mbegu ya mpunga 

wa aina ya ‘NERICA’ zimevunwa na 

zinatarajiwa kupandwa kwa wingi 

katika msimu wa mvua za vuli zijazo 

kwa lengo la kupandwa wakati wa 

masika ambapo zinatarajiwa zaidi ya 

tani 3,700 kupatikana katika msimu 

ujao wa masika ili kufi kia asilimia 50% 

ya uzalishaji ndani ya miaka mitano. 

Uzinduzi huo wa kitaifa uliwashirikisha 

viongozi kutoka Mikoa 5 ya Unguja 

na Pemba, wakiwemo Mawaziri, 

Wawakilishi, Mkuu wa Mkoa wa Kusini 

ambaye ndiye mwenyeji wa shughuli 

hiyo, Mkuu wa Mkoa wa Mjini/ 

Magharibi, Mkuu wa Mkoa wa Kusini 

Pemba, Viongozi wa Serikali pamoja 

na Wakisiasa na wananchi kutoka 

maeneo mbalimbali.

UPOTEVU WA RUTUBA NA URUTUBISHAJI ARDHI Julai - Septemba, 2011 

Mchanganyiko wa vitu tofauti vilivyotumika katika kutengenezea mboji ikiwemo 

majani, udongo, takataka, mabaki ya mimea na maji. 

katika udongo 

Katika nchi yetu tumekabiliwa na 

tishio kubwa la kupoteza rutuba 

ya udongo kutokana uharibifu wa 

mazingira unaosababishwa na 

ukataji wa miti ovyo, kuchimba 

mchanga, kuchimba na kukata 

matofali ya mawe na kilimo 

kisichozingatia kanuni bora. 

Ardhi inayotumiwa vibaya kwa kilimo 

pasi na kurudishia rutuba yake 

ni chanzo kikubwa cha upotevu 

wa rutuba hiyo ya asili ambayo ni 

chakula muhimu cha mimea na 

viumbe vyengine vinavyoishi katika 

udongo. Upungufu huo husababisha 

udongo kupunguza uwezo wake wa 

kuhifadhi maji kwa muda mrefu 

ambapo ukame hutokea na mazao 

yanayopandwa kutoa mavuno 

hafi fu. 

Rutuba hiyo ni lazima irudishwe 

ili tuweze kupata tena mavuno 

bora. Hivyo, tunapaswa kuzingatia 

urutubishaji wa ardhi kwa kuweka 

viwango sahihi vya mbolea 

kulingana na mahitaji halisi ya 

mimea iliyopandwa, kwa mfano 

mpunga unahitaji kiasi cha kilo 100 - 

150 cha mbolea kwa kila ekari mbili 

na nusu (2.5). Kwa wale wakulima 

wenye tabia ya kupumzisha ardhi 

kwa kipindi cha mwaka mmoja au 

miwili kwa kuchunga wanyama au 

kuweka mazizi katika maeneo hayo 

wakati wa kupumzisha ardhi, njia hii 

husaidia kurudisha rutuba ardhini 

ijapokuwa hivi sasa haitumiki sana 

katika maeneo mengi kutokana 

na ongezeko kubwa la mahitaji ya 

ardhi. 

Kutokana na ongezeko la mahitaji ya 

matumizi ya mbolea za viwandani na 

gharama kubwa za upatikanaji wake, 

wakulima hatuna budi kujitengezea 

mbolea sisi wenyewe kwa kutumia 

malighafi tulizonazo kama vile 

kupanda mazao ya jamii ya kunde, 

matumizi mboji na samadi. 

UTENGENEZAJI WA MBOLEA YA 

MBOJI 

Ili kudumisha uzalishaji wa chakula, 

wakulima wa Zanzibar wanasisitizwa 

kutengeneza na kutumia mbolea 

ya samadi, mboji na takataka pale 

ambapo zinapopatikana kwa urahisi. 

Mbolea hizi mbali ya kurutubisha 

ardhi, pia husaidia kuifanya ardhi 

iwe katika hali nzuri iliyoshikamana. 

Ingawa wakulima wanahimizwa 

kutumia mbolea za viwandani kwa 

baadhi ya mazao, lakini sirahisi 

kufi dia pengo la mbolea yote 

inayohitajika kwa wakati huu ambao 

ardhi inaonyesha kuchoka, kutokana 

na matumizi mabaya ya mfululizo. 

Kupuuza mbolea hizi kunaweza 

kuleta madhara makubwa katika 

kilimo. 

5 

Mbolea ya mboji ni mchanganyiko 

wa mabaki ya vitu vyenye asili ya 

uhai ambavyo hukusanywa kutoka 

mashambani na majumbani kama 

vile takataka, mabua ya mimea, 

magugu, vinyesi vya wanyama au 

hata mbolea ya chumvi chumvi. 

FAIDA YA MBOLEA YA MBOJI 

• Hukaa ardhini na hutumiwa na 

mimea kwa muda mrefu, kuliko 

mbolea ya chumvi. 

• Mboji ina uwezo wa kubadili hali 

ya udongo na kuufanya utumike 

kwa kilimo. 

• Mboji inawezesha udongo 

kuhifadhi unyevu kwa muda 

mrefu. 

• Mboji ni rahisi kutengeneza, 

kutumiwa na haina gharama 

kubwa ukilinganisha na mbolea 

za viwandani. 

JINSI YA KUTENGENEZA 

i Safi sha eneo unalotaka 

kutengeneza mbolea. 

ii Pima mita 1.5 urefu na mita 1.5 

upana na weka fi to baada ya 

kupima urefu na upana, urefu 

wa fi to unategemea mahitaji ya 

mkulima. 

iii Chimbua chimbua na weka vizuri 

udongo. 

iv Panga tabaka la udongo, majani, 

mabua na kuyatandaza pamoja 

na takataka zinazoweza kuoza. 

iii Weka tabaka la udongo wa 

kutosha juu mabua na majani 

kwa mpangilio. 

iv Tumia mbolea ya chumvi chumvi 

au vinyesi vya wanyama kwa 

kunyunyizia juu ya udongo. 

v Nyunyizia maji baada ya kuweka 

mbolea, kwa kumalizia tabaka la 

kwanza. Rudia kuweka tabaka la 

pili mpaka la tatu juu yake kwa 

kufata mpangilio ule ule wa 

tabaka la mwanzo hadi kufi kia 

urefu wa mita 1-2. 

vi Hakikisha tabaka lina unyevu na 

joto la kutosha. Geuza tabaka 

hizo kila baada ya wiki mbili 

kwa kupunguza hewa na unyevu 

uliozidi ili kuozesha takataka 

kikalifu. 

vii Mbolea hiyo inatakiwa itumike 

baada ya kuoza na kupoa.

Julai - Septemba, 2011 KARAFUU 

UVUNAJI NA UANIKAJI KARAFUU 

Na Rashid Khamis 

Zanzibar imekuwa ikijulikana 

sana katika uuzaji wa karafuu 

bora kuanzia karne ya 18, karafuu 

bora zinapatikana kutoana na 

uchumaji, uchambuaji, uanikaji 

bora pamoja na usafi shaji wa 

karafuu kabla ya kuuza. Katika 

miaka ya 2000 tumeshuhudia 

kurejeshwa kwa uchafu wa 

karafuu zilizouzwa nje katika 

Shirika la Biashara la Taifa 

la Zanzibar (ZSTC) Hali hii 

inasababisha Zanzibar kupoteza 

sifa yake ya kuuza karafuu bora. 

UVUNAJI 

Karafuu nzuri kwa biashara 

ni yenye rangi kutoka kijani 

na kuingia rangi ya manjano 

kabla ya kuchanua. Karafuu 

ikachanua inabadilika na kuwa 

mbegu na hupoteza matumizi 

yaliyokusudiwa. 

Wakati wa uchumaji wa karafuu ni 

vizuri kuepuka ukataji wa matawi 

kwani tabia hii hudhoofi sha 

mikarafuu na husababisha 

kushambuliwa na maradhi na 

hatimae kufa. 

Mwananchi akiwa katika harakati za kuvuna karafuu ili kuliokoa zao hili 

la kitaifa lisipotee 

Wakati wa kuchuma, matawi 

dhaifu ya mikarafuu mikubwa 

yafungwe pamoja kwa kutumia 

kamba. Aidha Hii itasaidia 

kufanya yawe madhubuti zaidi, 

hivyo kupunguza uwezekano wa 

kukwanyuka kutokana na uzito 

wa mchumaji. Kamba au vingoe 

Mwanamama akiwa mstari wa mbele katika kushiriki kuchambua 

karafuu kwa lengo la kuliokoa zao hili la Taifa 

6 

vitumike kwa kuvuta matawi 

yaliyombali ili yaweze kuchumwa 

kirahisi badala ya kuyavunja. 

Mikarafuu midogo inaweza 

kuchumwa kwa kutumia ngazi na 

hii inasaidia kupunguza kwa kiasi 

kikubwa uharibifu huo. 

UANIKAJI 

Karafuu zianikwe haraka baada 

ya kuchambuliwa na kusafi shwa 

na hakikisha sehemu za kuanikia 

zinapata jua wakati wote (kutwa 

nzima). Usianike karafuu karibu 

na jengo lolote au miti mirefu 

inayoweza kutoa kivuli. 

Miongoni mwa vifaa vilivyo bora 

kwa kuanikia karafuu ni majamvi 

kwa sababu huhifadhi karafuu 

vizuri zaidi wakati wa mvua 

kuliko aina nyengine za vifaa 

kama magunia. Magunia yakiroa 

hufyonza maji na kurowesha 

karafuu, pia hupunguza gredi 

kwa kutoa nyuzi ambazo 

huchanganyika na karafuu. 

Karafuu zinazoanikwa juu ya 

sakafu ziendelee kuwekwa kwenye 

majamvi kwa vile sakafu huchuna

KARAFUU Julai - Septemba, 2011 

karafuu wakati wa kugeuza na 

kuanua. Inashauria majamvi 

yawekwe juu ya majani mafupi 

kuepuka kuingia vumbi. Haitakiwi 

kuanika karafuu pembezoni mwa 

barabara ili kuepusha kupoteza 

ubora wake kwa kuchanganyika 

na vitu vengine, kupondwa na gari 

au kukanyagwa na wapita njia. 

Karafuu bora zinatakiwa ziwe na 

sifa zifuatazo: 

• Ziwe hazina vitawi, vijiti na 

matende nzima na zenye 

umbo la namna moja 

zisizoganda, hazina makonyo, 

mabegu, mpeta na takataka 

nyenginezo. Ziwe kavu kwa 

kiwango cha kukatika vipande 

viwili kwa kutumia vidole na 

zenye rangi ya zafarani. 

Karafuu zina madini ya Calcium, 

Iron, Phosphorus, Sodium, 

Potassium, Hydrochloric acid, 

na vitamin A na C. Historia 

inatwambia kuwa katika karne 

ya tatu B.C, China iliweka sheria 

kuwa kabla ya kuzunguza na 

mfalme lazima kusafi sha mdomo 

kwa kutumia karafuu. Aidha zaidi 

ya miaka 2000 iliyopita Wachina 

na Wahindi walizitumia karafuu 

kama viungo katika vyakula, 

dawa ya magonjwa ya meno 

na kuondosha harufu mbaya ya 

kinywa. 

MATUMIZI YA KARAFUU 

Madawa 

Karafuu ina nguvu za kuponyesha 

magonjwa kama ifuatavyo: 

• Mafuta ya karafuu yanatumika 

katika kuponyesha maumivu 

ya meno, vidonda vya ufi zi na 

mdomo, hali hii imepelekea 

kuingizwa katika dawa za 

msuwaki na za kusukutuwa. 

Zinc huchanganywa na mafuta 

ya karafuu kwa kutibu meno 

yenye pango. 

`• Mafuta ya karafuu yakipakwa 

katika kidonda au mchubuko 

huzuwia maradhi ya “fungus” 

pia hupunguza maumivu 

baada ya kupaka sehemu 

ambayo umetafunwa na 

wadudu. Ngozi iliyopakwa 

mafuta ya karafuu huwa 

nyororo na huhifadhika na 

magonjwa. Hata hivyo, mafuta 

ya karafuu ni makali sana na 

yanahitaji kuzimuliwa. 

• Mafuta ya karafuu 

yanachangamsha na 

kuondoa uchovu wa akili na 

mwili, upatikanaji usingizi 

ikiwa utakunywa kidogo pia 

hutumiwa katika kufanya 

masaji ambayo huondoa 

uchofu wa mwili. 

• Mafuta ya karafuu 

yakichanganywa na chumvi na 

kupakwa kikomoni huondosha 

maumivu ya kichwa. Karafuu 

zikitafunwa husaidia kusafi sha 

koo, kuponya kifua na pumu. 

• Mchanganyiko wa mafuta 

ya karafuu na mafuta ya 

ufuta yakipakwa katika ngozi 

huponya magonjwa ya upele. 

• Mafuta ya karafuu yanasaidia 

kusafi sha damu, kuengeza 

7 

mzunguko wa damu na 

kuengeza kinga ya mwiili. 

• Mafuta na karafuu zinatibu 

maradhi ya tumbo. 

Vipodozi, sabuni na mafuta 

mazuri. 

• Mafuta ya karafuu (creams ) 

na mafuta ya kupaka (lotions) 

hulainisha ngozi na kuwa 

nyororo. 

• Mafuta ya karafuu pia 

yanatumika katika 

kutengeneza mafuta mazuri. 

Sigara 

Karafuu zinachanganywa na 

tumbaku na kutengenezwa sigara 

zenye ladha nzuri ya karafuu. 

Chakula 

Karafuu inatumika kuongeza 

ladha katika vyakula kama pilau, 

uji, keki, “pudding” na “sausage”. 

Unga wa karafuu unachanganjwa 

pamoja na unga wa viungo 

vyengine kutengeneza masala. 

Karafuu zinahitaji kuanikwa katika maeneo yaliyosafi ili kuepuka 

kuchanganyika na takataka kwa lengo la kupata gredi iliyo bora

Julai - Septemba, 2011 MATUKIO KA 

Matukio ka 

Raisi wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi, Mhe. Dkt. Mohamed Ali Shein 

akitia saini katika kitabu cha wageni baada ya kuzinduwa uvunaji wa mbegu ya mpunga aina 

ya NERICA katika Kituo cha Uzalishaji wa mbegu, Bambi. 

Wakulima hujifunza zaidi mbinu bora za uzalishaji wa mazao wanapopata fursa za kushiriki 

katika ziara za kimafunzo ambapo hupata wasaa wa kudadisi pamoja na kubadilishana 

uzoefu walionao wao wenyewe katika kuendeleza kilimo. 

8 

Wakulima wa mpunga wa bonde la Mtwango n 

ya zana za kisasa ikiwemo matrekta madogo 

uburugaji wa mashamba ya mpunga. 

Upandaji wa mikoko katika maeneo ya pwani 

mazingira ya pwani yaliyoharibiwa kutokana n 

tatizo la kuharibika fukwe na kupanda maji katik

TIKA PICHA Julai - Septemba, 2011 

tika Picha 

a Bumbwisudi wako mbele katika matumizi 

(Power tiller) katika kazi za uchimbuaji na 

ni njia moja wapo ya kutunza na kudhibiti 

a ukataji ovyo wa mikoko ili kukabiliana na 

a maeneo ya kilimo.. 

Wafanyakazi wa Kitengo cha Utibabu wa Mimea wakiwa katika kazi za kuweka dawa ya 

kunasia nzi wa matunda katika mitego maalum ili kukabiliana na tatizo hilo ambalo linarudisha 

nyuma juhudi na maendeleo ya wakulima katika kukuza zao la matunda. 

Wizara ya Kilimo na Maliasili katika juhudi zake za kukuza kilimo cha umwagiliaji maji inaendelea 

kujenga miundombinu ya umwagiliaji maji kama ilivyoainishwa katika Mpango Mkuu wa Taifa wa 

Kilimo cha Umwagiliaji maji kwa lengo la kwawezesha wakulima kuongeza uzalishaji na tija. 

9

Julai - Septemba, 2011 MABARAZA YA WAKULIMA 

MABARAZA YA WAKULIMA NI CHACHU YA 

MAENDELEO YA KILIMO ZANZIBAR 

Na Shauri Haji 

Mabaraza ya wakulima (Farmers 

Fora) yaliyoanzishwa miaka minne 

iliyopita katika wilaya tisa za Unguja na 

Pemba na Programu za Kuimarisha 

Huduma za Kilimo na Maendeleo ya 

Mifugo (ASSP na ASDP-L) Zanzibar ni 

vyombo muhimu vya kuwaunganisha 

wakulima ingawa dhana hii ni ngeni 

katika visiwa hivi. 

Mabaraza hayo ya wakulima 

yameanzishwa katika Wilaya ya 

Magharibi, Kati, Kusini, Kaskazini A na 

Kaskazini B, kwa upande wa Unguja na 

Wilaya ya Mkoani, Chake chake, Wete 

na Micheweni kwa Pemba. 

Mabaraza hayo licha ya kuwa na 

changangamoto za kiutendaji tangu 

yaanzishwe, yamekuwa ni chachu 

kwa maendeleo ya kilimo na mifugo 

sambamba na kuwa na sauti ya 

kumtetea mkulima. Hata hivyo, bado 

kuna dhana kwamba programu za 

ASSP na ASDP-L ndizo zenye jukumu la 

kugharamia ma baraza hayo. 

Dhana ya kuanzishwa kwa Mabaraza ya 

Wakulima imekuja baada ya kuona ipo 

haja kwa wakulima kuwa na chombo 

chao cha kuwaunganisha ili waweze 

kutatua matatizo yao kwa pamoja, 

kuzijua haki zao na kuzitetea. Tangu 

kuanzishwa kwa mabaraza hayo 

wakulima wameweza kutatua migogoro 

yao ya ardhi hasa katika maeneo yaliyo 

nje ya utekelezaji wa miradi ya ASSP na 

ASDP-L. 

Katibu wa Baraza la wakulima la 

Wilaya ya Kati Unguja Bi Mashavu 

Juma Mapuri ambae pia ni katibu 

wa skuli ya wakulima (FFS) ya Mwera 

Kichaka Mabuzi, alisema kwamba 

wakulima katika shehia mbali mbali 

wanaamini kuwa hiki ni chombo pekee 

kinachotumika kupata taarifa na ushauri 

kuhusu maendeleo ya uzalishaji wa 

mazao ya kilimo na mifugo, kuwatetea, 

kuwasemea na kushawishi kuhusu 

haki zao na kuwa na sauti ya pamoja ya 

kufi kisha maoni na matatizo yao bila 

woga kwa wahusika. 

Alifahamisha juhudi kubwa zilichukuliwa 

kuwashajiisha wakulima kutoka shehia 

nyengine kujiunga na chombo hicho 

na kuondoa dhana potofu miongoni 

mwa wakulima kwamba Mabaraza hayo 

ni kwa ajili ya shehia zinazotekeleza 

miradi iliyo chini ya programu za ASSP 

na ASDP-L na kwamba wakulima wa 

Waziri wa Kilimo na Maliasili Mhe. Mansor Yussuf Himid aliyesimama akiwa 

anasisitiza mshikamano wa wakulima wakati akizungumza na wajumbe wa 

Mabaraza ya Wakulima huko Dunga Wilaya ya Kati, Unguja. 

shehia nyengine hawahusiki. Hali 

hiyo imewajengea imani wakulima na 

kuweza kufuatilia kwa karibu taarifa 

katika Mabaraza ya Wakulima. 

Mabaraza hayo yaliundwa kwa 

lengo la kujenga mashirikiano ya 

karibu na watoa huduma binafsi na 

kuwajengea uwezo wakulima kitaaluma 

na kuwawezesha kuongeza uzalishaji 

wenye tija na kupunguza umasikini na 

kuongeza kipato. Mabaraza haya kwa 

kawaida huwa na wanachama 20 

akiwemo Mwenyekiti, Katibu na Mshika 

fedha pamoja na wajumbe 17 kwa kila 

baraza la Wilaya. 

Miongoni mwa mafanikio yaliyopatikana 

ni pamoja na kuwatembeza wakulima 

50 wa muhogo na mazao mengine 

katika kikundi cha “Nguvu Kazi 

Tusizembee” cha Kisongoni wilaya ya 

Kaskazini ‘A’ kinachojishughulisha na 

ukulima wa mpunga ambapo wakulima 

hao walipata maelezo, kuhamasika 

na kuanzisha kilimo cha mpunga 

katika maeneo yao. Hayo yalielezwa 

na Mwenyekiti wa Baraza la Wakulima 

la Wilaya ya Kaskazini A nd. Abeid Ussi 

Haji. 

Waziri wa Kilimo na Maliasili, 

Zanzibar Mhe, Mansoor Yussuf Himid 

10 

akizungumza na Baraza la Wakulima 

la Wilaya ya Kati, Dunga amekuwa 

na imani kubwa na Mabaraza hayo 

yaliyoanzishwa Unguja na Pemba. 

Aidha, aliwaeleza wakulima Serikali ya 

awamu ya saba inayoongozwa na Mhe. 

Dk. Ali Mohamed Shein imekusudia 

kuleta mageuzi makubwa katika kilimo 

kwa kupunguza gharama za pembejeo 

muhimu kwa asilimia 75% zikiwemo 

mbolea, mbegu, madawa, gharama za 

kuchimba na kuburuga ili kumwezesha 

mkulima kumudu gharama hizo. 

Waziri amelihakikishia baraza la 

wakulima kwamba Wizara yake 

inakusudia kuimarisha miundombinu 

ya masoko, kuongeza thamani ya 

mazao ya kilimo na kujenga barabara 

ndogo zinazoingia mashambani kwa 

kuziunganisha na barabara kuu ili 

kurahisisha usafi rishaji wa mazao ya 

wakulima. 

Aidha, aliwahakikishia wakulima kuwa 

mbegu mpya ya mpunga aina ya 

NERICA inayoota katika maeneo ya 

juu itazalishwa na kusambazwa kwao 

ili waweze kuzalisha zaidi. Wastani 

wa tani 140 za NERICA zinatarajiwa 

kuzalishwa ili kila mkulima aweze 

kutumia mbegu bora kutoka asilimia 

zero hadi kufi ka asilimia 33.6.

ATHARI YA JOTO Julai - Septemba, 2011 

ATHARI YA JOTO KWA MIFUGO 

Na Nassor S. Mohammed 

Hali ya hewa inajumuisha ujoto, 

unyevu wa hewa, mvua, upepo, 

miale ya jua, uzito wa hewa pamoja 

na mazingira yote katika maeneo 

husika. Kwa kawaida hali ya ujoto 

na mvua huwezesha mimea na 

mifugo kuishi na kukua vizuri. 

Mifugo ni miongoni mwa viumbe 

ambavyo hutegemea sana 

hali ya hewa katika kuishi na 

kuzalisha mazao kama maziwa, 

nyama, mayai, manyoya na ngozi 

ambavyo hutumiwa kwa chakula, 

kutengeneza makoti ya baridi, 

mikanda, mikoba na masofa. 

Wanyama hawa wanahitaji 

hali ya hewa ambayo ni nzuri 

kwa ajili ya kuishi na kuzalisha 

pindi ikikosekana athari zake 

hujitokeza. 

Kwa kawaida wanyama wakubwa 

wanahitaji joto lenye nyuzi joto kati 

ya 37 - 40 sentigredi na wadogo 

wanahitaji joto la mwili kati ya nyuzi 

joto 40- 44 sentigredi, mfano: 

Ng’ombe...............38.5 0 C 

Kondoo.................38.0 0 C– 39.5 0 C 

Kuku wa mayai wanahitaji joto la wastani ili waweze kula na kunywa maji kwa 

wingi, hali ambayo huchangia zaidi katika utagaji wa mayai. 

Mbuzi....................40 0 C 

Farasi....................38 0 C 

Mbwa....................39 0 C 

Paka......................38.5 0 C 

Sungura................39.3 0 C 

Kuku......................42.1 0 C 

Bata.......................21 0 C 

Mifugo kama ng’ombe hukuwa vizuri zaidi na kutoa maziwa kwa wingi ikiwa 

itawekwa katika maeneo ambayo yana kivuli na kupitisha hewa ya kutosha. 

11 

Mifugo inapokuwa na joto jingi 

katika miili yao, mara nyingi hutoa 

jasho na mwili hupoteza joto hilo na 

akihisi baridi huzuia utoaji wa jasho 

na ujoto hubaki mwilini. 

Malisho 

Hali ya hewa huchangia katika 

uimarikaji wa malisho, ulaji na 

ukuaji wa mifugo. Mifugo kama 

ng’ombe, mbuzi na kondoo 

wanapokuwa machungani 

ikiwa hali ya hewa ni ya joto kali 

hushindwa kutembea na kujitafutia 

chakula pia malisho huwa hafi fu. 

Hivyo mifugo hukosa chakula cha 

kutosha na kushiba. Ng’ombe wa 

kienyeji wanaweza kustahamili hali 

ya joto ukilinganisha na ng’ombe 

wa makabila ya nchi za baridi au 

machotara. 

Hali ya ubaridi huimarisha malisho 

na huiwezesha mifugo kutumia 

muda mwingi machungani kujipatia 

chakula zaidi badala ya kukaa 

kivulini. Ng’ombe na mbuzi wa 

kabila za kigeni, mfano Friesian,

Julai - Septemba, 2011 ATHARI ZA JOTO 

Jersey na Saanen, Norwegian na 

machotara huhitaji chakula kingi 

zaidi wakikosa huathirika. 

Katika nchi za joto kuna vipindi vya 

mvua nyingi ambapo mimea hukua 

haraka na kupea mara moja. Kwa 

kawaida mifugo hula kidogo sana 

majani yaliyokomaa hata kama 

itakuwa na njaa kwa sababu majani 

hayo yana desturi ya kutoa joto jingi 

yanaposagwa mwilini hivyo, joto 

jingi husababisha mifugo kutoweza 

kula vizuri chakula hicho kwa 

manufaa ya miili yao na uzalishaji. 

Vyakula vya ziada 

Mbali na majani, vyakula 

vyengine vya ziada kama vile 

mabaki ya vyakula vilivyoliwa na 

binadamu, maganda ya muhogo, 

viazi, magomba, masalia ya 

mashambani, pumba, mashudu 

na madini yanahitajika kulishia 

wanyama. Vyakula hivi ambavyo 

hupunguza na havitoi joto jingi 

mwilini ni vizuri kupewa wanyama 

hasa mifugo ya kabila za nchi za 

baridi na machotara ambao kwa 

kawaida wanahitaji chakula kingi. 

Vyakula vya mifugo vinatakiwa 

viweze kupoza joto la mwili yaani 

vyenye protini. Ng’ombe huacha 

kula kabisa wakati mwili wake 

ukiwa na joto kali. 

Maji 

Maji ni muhimu sana katika ukuaji 

na uzalishaji wa mifugo na mazao 

yake hivyo mifugo inahitaji maji kwa 

sababu kuu mbili: 

Maji ni chakula na ni sehemu ya 

mwili wao. Maji hupoza joto la mwili 

linalotokana na usagaji na matumizi 

ya chakula katika kiwiliwili. 

Joto linafanya mifugo inywe maji 

mengi, kwa ng’ombe wa kigeni wa 

maziwa mwili ufi kapo nyuzi joto 

29.4 sentigredi unywaji wa maji 

hupungua na kusababisha ulaji wa 

chakula kuwa mdogo hivyo kuathiri 

uzalishaji. 

Mifugo iliyozoea maeneo na 

mazingira yake hunywa maji kidogo 

ukilinganisha na ile ambayo ni 

wageni katika eneo hilo mfano 

kutoka kwenye baridi kuja kwenye 

joto na mvuke mwingi hewani 

huifanya mifugo inywe maji mara 

kwa mara. 

Utoaji wa maziwa 

Joto kali husababisha uzalishaji wa 

maziwa kuwa mdogo na kuharibika 

kirahisi. Ng’ombe wa kigeni 

kama Jersey na Friesian wanatoa 

maziwa mengi katika mazingira ya 

baridi lakini joto likizidi njuzijoto 

10 sentigredi ng’ombe hawa 

hupunguza maziwa na ifi kapo 

nyuzijoto 21 hadi 27 sentigredi, 

utoaji wa maziwa hushuka kwa 

kiwango kikubwa. 

Uzazi 

Joto, unyevu wa hewani na 

mwangaza unachangia katika 

kiwango cha uzalishaji wa mifugo. 

Joto jingi mwilini linaharibu 

mbegu za uzazi za kike na za 

kiume pamoja na mayai ambayo 

yamepandishiwa yakiwemo katika 

harakati za kufanya mtoto. Vizazi 

12 

vinavyozaliwa nyakati za joto kali 

na kutohifadhiwa katika mazingira 

mazuri hufa kwa urahisi. Aidha, 

joto kali linapunguza utagaji wa 

mayai kwa jamii ya kuku. 

Maradhi 

Hali ya joto inachangia kuishi, 

kukua na kuzalisha vimelea na 

viumbe vinavyosababisha maradhi 

kwa mifugo. Mifugo ya makabila 

ya kigeni huathiriwa kirahisi na 

kupata maradhi. Mazingira mazuri, 

shibe na maji husababisha mifugo 

kukua haraka, kuwa na afya nzuri 

na kuweza kuhimili maradhi. 

Mazao ya mifugo 

Mazao mengi ya mifugo, mfano 

maziwa, nyama na mayai huharibika 

haraka yakiwekwa katika hali 

ya joto. Ndugu wafugaji inafaa 

kuchukua tahadhari ya kutunza 

mazao hayo katika maeneo yenye 

baridi, pia tunaombwa tutayarishe 

malisho kwa ajili ya wakati wa 

kiangazi ili wanyama wetu wapate 

malisho bora na kuongeza 

uzalishaji. 

Mbuzi wa maziwa pia wanahitaji mabanda yaliyoinuka, yenye kupitisha hewa na 

mwanga wa kutosha ili waweze kukua vizuri na kutoa maziwa kwa wingi.

UJASIRIAMALI Julai - Septemba, 2011 

MBINU BORA ZA UJASIRIAMALI 

Na Haji A. Omar 

Ujasiriamali ni uwezo wa kumudu 

na kuendesha biashara kwa 

faida katika mazingira ya ushindani 

sokoni, uhaba wa mtaji na bila ya 

kujali hasara nyengine. 

Mjasiriamali ni nani? 

Ni mtu ambaye ana maono 

ya biashara, mwenye uwezo 

wa kugundua fursa, mwenye 

msukumo wa kukusanya rasilimali 

na kuthubutu kuanzisha mradi kwa 

imani kwamba atafanikiwa katika 

biashara yake. 

Sifa kuu za Mjasiriamali: 

• Mwenye kutafuta fursa 

• Anaetimiza makubaliano 

katika biashara 

• Mwenye utashi wa ubora na 

ufanisi katika kazi yake 

• Mwenye malengo ya muda 

mfupi na muda mrefu 

• Mwenye uwezo wa kupanga 

na kusimamia kazi yake 

• Mwenye ari ya kutafuta 

habari 

• Mwenye uwezo wa 

kushawishi na kutoa 

ushirikiano 

• Anaejiamini na kutenda 

Ijapokuwa watu wengi husema 

kwamba uwezo wa kijasiriamali ni 

kipaji cha kuzaliwa na huthubutu 

kufananisha na baadhi ya makabila 

yanayofanikiwa kibiashara kama 

vile, Wakikuyu-Kenya, Wahindi na 

Waarabu-Asia, Wachaga-Tanzania 

Bara na Wapemba-Zanzibar. Watu 

wengine husema Ujasiriamali 

unapatikana kwa kusomea, Je nani 

yuko sahihi kati ya wenye hoja mbili 

hizi? 

Utafi ti uliofanywa sehemu tofauti 

duniani haukubaliani na hoja ya 

kwanza pekee, kuwa mjasiriamali 

hamilikiwi na kundi fulani pekee 

Mjasiriamali anaweza kuekeza katika biashara yoyote ile bila ya kujali kutokea kwa 

hasara, kinu cha kusagia nafaka ni moja ya biashara hizo. 

katika jamii bali mjasiriamali 

anaweza kutoka katika kabila 

na jamii yoyote duniani. Vile vile 

watalamu wengi wanakubaliana 

kwamba Mjasiriamali akiwa na 

sifa zote mbili ndio muamala zaidi 

kuliko kuwa na kipaji cha kuzaliwa 

pekee. 

Kila mtu anaweza kuwa mjasiriamali, 

cha muhimu ni kuamua, kujituma 

na kutenda. Baadhi ya wataalamu 

wanasema hakuna mtu anaezaliwa 

mjasiriamali, bali watu wengi huiga 

au kujifunza ujasiriamali kutoka 

kwa waliowazunguka kama vile 

wazazi, walezi au kupitia mafunzo 

ya fani hiyo. Kwa mantiki hiyo, 

yeyote anaweza kuwa mjasiriamali 

na mwenye mafanikio makubwa ya 

kupigiwa mfano. 

USIMAMIZI NA UENDESHAJI WA 

BIASHARA ZA KILIMO 

Biashara za kilimo 

Zinajumuisha utaratibu mzima wa 

kupangilia matumizi ya pembejeo 

za kilimo ili kuweza kudhibiti na 

kutambua uhusiano baina ya 

13 

pembejeo zilizotumika na mazao 

yaliyopatikana katika kipindi 

cha uzalishaji. Utaratibu huu 

unahusiana na kuelewa uchumi 

wa kilimo na mbinu za ujasiriamali 

katika kumudu na kuendesha 

miradi midogo na mikubwa. 

Usimamizi na uendeshaji 

Ni utendaji wa kazi kwa kutumia 

mtu au kikundi cha watu pamoja 

na rasilimali nyingine kwa utaratibu 

maalum uliopangwa ili kuweza 

kufi kia malengo yaliyokusudiwa. 

Kazi za usimamizi na uendeshaji 

ni pamoja na kupanga, kuongoza, 

kuhamasisha, kuajiri, kudhibiti na 

kutathmini. 

Mambo muhimu ili msimamizi 

aweze kufanya kazi zake vizuri: 

• Awe mwenye kuielewa kazi 

yake vizuri 

• Atoe au kupata motisha 

• Afuate taratibu za sheria 

• Awe mwenye kufahamu 

mazingira ya kazi 

• Awe na uwezo wa kufanya

Julai - Septemba, 2011 UJASIRIAMALI 

tathmini ya kazi 

Sifa za mjasiriamali katika 

kusimamia biashara: 

1. Kuweka malengo kwa 

usahihi na yawe mahsusi, 

yanayopimika, yanayofi kika, 

yanayofaa na yanayoweza 

kufuatiliwa. 

2. Kuwa na mfumo wa taarifa na 

kuweka kumbukumbu kama 

vile kudhibiti na kutathmini 

maendeleo, kufanya maamuzi 

na kupanga mipango ijayo, 

kuelewa mbinu mpya juu 

ya teknolojia, masoko na 

mazingira. 

3. Muda ni bidhaa muhimu kuliko 

bidhaa nyengine na kama 

muda hautunzwi hakutakua 

na maendeleo mazuri. Muda 

ni kigezo kikuu cha utendaji 

ukitunzwa huleta ufanisi. 

Kutunza muda ni kugawa muda 

huo kwa ajili ya kuweka malengo 

kwa umuhimu wake, kugundua 

na kuondosha vipoteza muda na 

kutumia maarifa ya uongozi ili 

kufi kia malengo kiufanisi zaidi. 

Mambo ya kuzingatia: 

• Hakuna namna ya kuweza 

kufi dia muda – Dakika 

moja iliyopotea haiwezi 

kurudi tena 

• Panga mambo yako kwa 

vipaumbele ili kuokoa 

muda 

• Hakuna muda mchache, 

kuona muda mchache ni 

dalili za uongozi mbaya 

• Kulala wakati wa usiku ni 

njia pekee ya kupumzika na 

sio kucheza gemu au kukaa 

maskani wakati wa mchana 

kama ndio njia muafaka ya 

kupumzika 

Mambo yafuatayo husababisha mtu 

kupoteza muda bila kujijua au kwa 

kujua kwa maana ya kupumzika: 

• Kucheza gemu na kuandika 

ujumbe wa maandishi sana 

katika simu 

• Kupokea na kufurahia 

wageni wanaokuja bila 

miadi 

• Kutoweka malengo na 

vipaumbele vya kazi 

• Kucheza karata, draft na 

bao la kete wakati wa kazi 

• Dawati lililojaa karatasi bila 

mpango 

• Kutogawa kazi kikamilifu 

au kufanya kazi zinazoweza 

kufanywa na walio chini 

yako 

• Kufanya mambo mengi kwa 

wakati mmoja 

• Kushindwa kusema hapana 

au siwezi 

• Ukosefu wa nidhamu 

4. Motisha ni kitu chochote 

kinachohimiza juhudi katika 

kazi. Kwa kawaida binaadamu 

akipata motisha huongeza 

juhudi. Vifuatavyo ni vitu 

vitolewavyo ili kuongeza juhudi: 

• Motisha kwa wafanyakazi 

ni kama vile kumpandisha 

cheo, kupata bonasi 

yanapotokea mafanikio 

makubwa na ongezeko la 

mshahara 

• Motisha kwa wateja ni 

kama vile kupunguza bei, 

usafi ri wa bure, nyongeza 

ya kitu juu ya bidhaa 

aliyonunua, huduma 

nzuri kwa mteja ukiwemo 

14 

ukarimu na uchangamfu. 

5. Mawasiliano kwa mjasiriamali 

ni njia pekee ya kupokea 

habari kwa haraka, husaidia 

wateja kuelewa huduma, 

biashara au bidhaa zitolewazo 

na kupokea maoni ya wateja. 

Usipoitangaza biashara yako na 

kutafuta taarifa itakua vigumu 

kuingia katika ulimwengu wa 

biashara, kama vile usemi 

maarufu usemavyo “BIASHARA 

ITANGAZWAYO NDIO ITOKAYO” 

Zipo njia tofauti za mawasiliano 

zinazotumiwa na wajasiriamali. 

Miongoni mwake ni : 

• Mawasiliano kwa 

maandishi kama vile 

mabango ya matangazo, 

barua, vipeperushi, ripoti, 

lebo za kwenye bidhaa 

humuwezesha mjasiriamali 

kuwasiliana na wateja 

wake au wadau wengine 

wa biashara. 

• Mawasiliano kwa njia ya 

maongezi kupitia mijadala, 

warsha, kongamano, 

semina na mikutano. 

Mjasiriamali anaweza 

kupata muda mzuri wa 

kuwasiliana na wateja kwa 

kushiriki kwenye mafunzo 

ya shamba darasa, sehemu 

za maonyesho ya bidhaa 

kama vile maonesho ya 

biashara na ya wakulima 

• Mawasiliano ya ishara kama 

vile ishara za uso, mikono, 

mabega na kichwa, njia 

hii hutumika kwa wateja 

au wadau wengine wa 

biashara mara nyingi njia 

hii hutoa ujumbe mzuri au 

mbaya. Hivyo mjasiriamali 

lazima awe makini na 

ishara atoazo mteja hata 

kama wateja wanawasiliana 

wao wenyewe wanapokuwa 

katika eneo la biashara.

RASILIMALI ZA MSITUNI Julai - Septemba, 2011 

UMUHIMU WA RASILIMALI ZA MSITUNI 

Na Nassor S. Mkarafuu 

Rasilimali za msituni zina uasili 

wa kibaiolojia zikijumuisha 

wanyama na mimea ya aina na 

rika tofauti yenye faida kwa maisha 

ya viumbe pamoja na huduma 

zinazopatikana msituni au ardhi 

inayotumika. Kuwepo kwa rasilimali 

hizi kunategemea uwepo wa msitu. 

Rasilimali za msituni zina faida 

nyingi kwa maisha ya viumbe 

wakiwemo binadamu, wanyama 

na wadudu. Miongoni mwa faida 

za moja kwa moja ni upatikanaji 

wa chakula, miti ya mapambo, 

vichanganyisho vya manukato, 

mbegu pamoja na upatikanaji wa 

wanyama na mimea yenye kutoa 

tiba. 

Faida nyengine ni pamoja na 

uhifadhi wa vyanzo vya maji, 

kurekebisha hali ya hewa, ufyonzaji 

wa hewa mkaa, uhifadhi wa udongo 

na kuzuia mmong’onyoko, ambapo 

katika nchi nyingi za Afrika, 

rasilimali hizi zina umuhimu wa 

upatikanaji wa lishe kwa kaya. 

UTEGEMEZI WA JAMII KWA 

MAZAO YAPATIKANAYO MSITUNI 

Duniani kote jamii zinategemea 

rasilimali zinazopatikana msituni 

ikiwemo kujikimu kwa chakula, 

malisho ya wanyama, madawa na 

zana za ujenzi. Matumizi mengine 

ni pamoja na kupatikana zana 

za ukulima, utengenezaji wa 

mapambo ya majumbani. 

Nchi nyingi za Afrika na Asia, 

jamii hutegemea rasilimali hizo 

kwa kuongeza kipato cha kaya, 

kupata uhakika wa chakula na 

lishe, biashara na ajira kwa 

ujumla. Hata hivyo rasilimali hizo 

hazipewi umuhimu na wanasiasa 

na wapangaji wa mipango ya 

Maendeleo licha ya umuhimu wake, 

mara nyingi watu hutoa thamani 

ya msitu pale tu yanapopatikana 

mavuno yake, kuyatumia, 

kutengeneza bidhaa, kuziuza na 

kuchangia kuoengeza kipato kwa 

jamii za vijijini. Rasilimali hizi ni 

kiashirio kikubwa katika kupunguza 

Misitu huchangia katika upatikanaji wa rasilimali nyingi pamoja na umuhimu 

wake husaidia katika kuhifadhi mazingira na vyanzo vya maji. 

umasikini kwa jamii zinazotegemea 

msitu kwa kuongeza kipato, kupata 

uhakika wa chakula. 

Uhakika wa Chakula na Lishe 

Rasilimali za msituni zina mchango 

mkubwa katika kuchangia uhakika 

wa chakula na lishe katika jamii 

kwa nyanja tofauti kama vile 

kupata chakula kinachochangia 

kutoa vitamini, madini, uanga 

na protini muhimu. Jamii nyingi 

za vijjini zinatumia vyakula 

vinavyopatikana msituni kwa kula 

au kuuza kwa lengo la kupata pesa 

za kununulia chakula hasa wakati 

wa uhaba wa mavuno ya mazao 

mashambani. Miongoni mwa 

mazao yanayopatikana msituni 

ni pamoja na matunda, mboga 

mboga, wanyama pori na asali. 

Matunda 

Mabungo, Zambarau, Fuu, Ukwaju, 

Ubuyu, Mapera, Pilipilidoria, Maviru, 

Kunazi na Chongoma. Aidha, katika 

baadhi ya nchi za Afrika mazao 

kama edible nuts zinatumika kwa 

chakula, mafuta ya kula, viungo, 

achari na vinywaji. 

Mbogamboga 

15 

Miongoni mwa mboga 

zinazopatikana ni kikwayakwaya, 

pwipwi, mchicha mwiba, mchunga, 

mronge, mchambale, mboga ya 

pwani na mnavu. Aina hizi za mboga 

za asili zinatoa madini mengi zaidi 

kuliko aina ya mboga zisizokuwa za 

asili. Inasemekana mboga za asili 

zina madini ya chokaa (calcium) 

1.5 – 3.2 zaidi ya mboga mboga za 

jamii ya kabeji ambazo ndizo zenye 

madini ya chokaa (calcium) nyingi 

kwa mboga zisizokuwa za asili. 

Wanyama pori 

Wanyama pori ni miongoni mwa 

chakula muhimu katika kuongeza 

uhakika wa chakula na lishe 

wakijumuisha wanyama, ndege 

na mayai yao pamoja na samaki. 

Nyama itokanayo na wanyama 

hawa ni chanzo cha protini na 

madini mengine kama chuma, 

vitamin A na B. Wanyama wadogo 

(paa) na ndege (kanga) ni maarufu 

katika kuongeza chakula na lishe 

ya jamii. 

Asali 

Ni miongoni mwa chakula maarufu 

hapa nchini. Kawaida asali iliyo 

nyingi hutengenezwa na nyuki 

na hupatikana msituni baada ya

Toleo la Saba 

Julai - Septemba, 2011 

kuvunwa ambayo hutumika katika 

jamii kwa kula, dawa na biashara. 

miongoni na Faida nyengine, 

masega ya nyuki hutumika katika 

kutengeneza mshumaa na maji 

maji yaitwayo royal jelly. 

Matumizi ya asali yanatofautiana 

kutoka sehemu moja hadi nyengine 

kutokana na upatikanaji na hali 

ya soko. Wananchi wa vijijini mara 

nyingi hutumia asali kama dawa ya 

kutibu maradhi mbali mbali pamoja 

na kuuza kwa kujiongezea kipato. 

Hapa Zanzibar lita moja inauzwa 

kwa wastani wa shilingi 12, 000. 

Hii inamaanisha kwamba asali 

ni moja kati ya rasilimali yenye 

umuhimu katika afya na kuongeza 

kipato katika jamii. 

Dawa za asili 

Dawa za asili ni mazao muhimu 

yanayopatikana kutoka msituni 

ambapo nchi zote za Afrika 

zinatumika. Zaidi ya watu bilioni 

3.5 wanaoishi pembezoni mwa 

misitu duniani wanatumia dawa 

za asili na inakisiwa aina 35,000 

zinatumika ambapo katika nchi 

za Afrika zaidi ya asilimia 80 ya 

watu wanatumia dawa za asili kwa 

matibabu ya maradhi na maumivu 

mbali mbali. Shirika la Afya Duniani 

(WHO) limekisia kwamba zaidi ya 

asilimia 80 ya watu katika nchi 

zinazoendelea wanategemea dawa 

za asili kwa matibabu ya msingi na 

zinapatikana kwa urahisi na jamii 

inazifahamu. 

Miongoni mwa miti ya dawa 

maarufu zinazotumika hapa nchini 

ni pamoja na Mchofu, Mvuje, 

Mtarawanda, Kivumbasi, Mwavikali 

na Mpande ambazo zinatumika 

kwa kutibu maradhi mbali mbali 

kwa binadamu yakiwemo maradhi 

ya tumbo, kichwa, ngiri pamoja 

Kima punju ni miongoni mwa rasilimali ya msituni ambayo ni kivutio kikuu cha 

Msitu wa Hifadhi wa Jozani kwa watalii wa ndani na wa nje ya nchi. 

na maradhi ya matumbo ya 

kinamama. 

Miti ya mapambo 

Miti hii inatumika maalumu kwa 

ajili ya mapambo katika maeneo 

inayoishi jamii na kupendezesha 

hali ya mandhari. Jamii nyingi 

zinatumia miti hii katika nyumba 

zao au katika sehemu ambazo watu 

hupenda kupumzika na kwenye 

mahoteli za kitalii. Miongoni mwa 

miti maarufu inayotumika kwa 

mapambo inayopatikana msituni 

ni pamoja na Mgwede, Mkonge, 

Mkuyu na Mnunu ambayo pamoja 

na kutumika kwa mapambo pia 

hutumika kwa kutoa kivuli. 

Uhifadhi wa vyanzo vya maji 

Maji ni rasilimali za misitu 

zinazosaidia uzalishaji wa bidhaa 

mbali mbali na kuongeza pato la 

taifa na yanasaidia kwa afya ya 

binaadamu. Maji ya mito, maziwa, 

mvua na sehemu za unyevu ni 

vyanzo muhimu vya uzalishaji wa 

mazao. Misitu inasaidia kuhifadhi 

kina cha maji, kupatika kwa 

uhakika na kupunguza chumvi 

katika maji. Aidha, miti inatoa nafasi 

ya makaazi ya samaki. Majani 

na magogo yalioza yanaongeza 

virutubisho kwa viumbe waishio 

majini. 

Rasilimali zinazopatikana msituni 

ni muhimu na zinahitaji kuwekewa 

mkakati maalum wa kuziendeleza 

na kuzitunza kwa vile zinachangia 

kustawisha uchumi wa nchi kwa 

kuongeza pato la taifa na usitawi 

wa maisha ya mwanadamu pamoja 

na viumbe vyengine. Aidha, taasisi 

zinazohusika ni vyema kufanya 

utafi ti na kuweza kuzitangaza 

rasilimali hizi na kuzianisha kwa 

jamii na matumizi yake. 

GAZETI HILI HUTOLEWA KILA BAADA YA MIEZI MITATU NA 

WIZARA YA KILIMO NA MALIASILI - ZANZIBAR 

P. O. Box 159 Zanzibar, Simu: +255 24 2230986, Fax: +255 24 2234650 

Barua pepe: kilimo@zanlink.com, Tovuti: www.kilimoznz.or.tz

Jarida la Kilimo, Julai - Septemba, 2011

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?