شنبه, ۱۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 4 May, 2024
خدایان یونان
یکی از زمینههای فکری که تاثیر تعیین کننده در ساختمان اجتماعی و روابط میان انسانهای هر جامعه داراست، مدلهای - دقیق یا نا دقیق - ولی ایده آلیزه شده از جوامع، طرز رفتار، افراد و شخصیتهائیست که اعضا آن جامعه بیش از همه با آن آشنا هستند (مثال رفتار علی ابن ابوطالب در زمان خلافت خود).
بخشی از این مدلها آنهائی هستند که انسانها از طریق مذهب با آنها آشنا میشوند. این مدلها که در دوران کودکی در ذهن غالب مردم هر جامعه جا میگیرند، در زیر بنای فکری و اجتماعی بعدی انسانهای مزبور نقش بازی میکنند.
برای مثال در ایران "خدا"، صفات، خصوصیات و قدر قدرتی او در اذهان مردم جای خود را باز کرده است. شاید بتوان از این طریق توضیح داد که چرا پادشاهان ایران خود را با عنوان "سایه خدا" و "ظل الله" معرفی میکردند. آنان میخواستند از این طریق خط موازی میان قدرقدرتی و برتریهای خود و قدرت و بر تریهای "خدا" ترسیم کنند.
هدف نوشته زیر آشنا ساختن خوانندگان با شخصیتهای خدایان در یونان قدیم و معرفی محتوای عمیق این افسانههاست. در این رابطه بسیاری از نتیجه گیریهائی که به شرائط امروز ایران مربوط میشوند به عهده خود خواننده گذاشته میشود.
اهمیت شخصیت و موقعیت خدایان یونان در اینست که جامعه یونان که این خدایان مورد پرستش آن بوده اند جامعهای است که به عنوان مهد اولین دموکراسی در تاریخ شناخته شده بشر بشمار میرود. و چون تصویر بخشی از روابط اجتماعی آنروز یونان در وجود افسانه وار خدایان یونان منعکس است، شناختن این افسانهها به شناخت از درجه تکامل دموکراسی در جامعه یونان قدیم کمک میکند.
افسانههای یونان در رابطه متقابل با طرز زندگی و فکر مردم آن زمان یونان شکل گرفته اند. از یک طرف از طرز فکر، زندگی و نیازهای اجتماعی مردم نشئت گرفته اند و از جانب دیگر این افسانهها (مانند هر ائین دیگری) خود بر زندگی اجتماعی، فردی و تنظیم روابط مردم تاثیر داشته اند.
اگر قبول کنیم که افسانههای یونان منعکس کننده جامعه و افکار مردم یونان در آن زمان است و همچنین اگر قبول کنیم که موجودیت "ولایت فقیه" یا اصولا جمهوری اسلامی مطابق و یا حتی متاثر از روح و موازین اسلام و قرآن است به این نتیجه میرسیم که مقایسه افسانههای یونان با اسلام بنوعی مقایسه جامعه یونان قدیم با جامعه امروزی ایران است.
مقایسه هرم قدرت (هیرارشی) در این افسانهها با هیرارشی موجود در اسلام که منعکس کننده طرز فکر عربستان در ١٤٠٠ سال پیش است، ما را بار دیگر به اهمیت تحقیقاتی که در زمینه "شیوه تولید آسیائی" انجام میگیرند توجه میدهد.
افسانههای یونان بعدها در رم باستان و در میان اقوام ژرمن با کم و بیش همان خصوصیات ولی با نامهای دیگر وجود داشته اند که نقش موثری در ساختمان فکری و اجتماعی این اقوام و پس از آن تاثیر عمیق و انکار ناپذیری اصولا در طرز تفکر دموکراتیک در جامعه بشری بجای گذاشته است.
● چندخدائی
مردم در یونان قدیم به توحید (یک خدائی) اعتقاد نداشتند و خدایان متفاوتی را میپرستیدند. منشا اصلی این تصورات در یونان قدیم و چگونگی دقیق پیدایش آن ناروشن است. شناخت امروزی از این تصورات بیشتر متعلق به دورانهای بعد هستند: اشعار هومر (Homer) که حدود ٩٠٠ سال قبل از میلاد مسیح میزیست و هزوید (Hesoid) که حدود ٧٠٠ سال قبل از میلاد مسیح میزیسته است از قدیمی ترین نوشتههائی هستند که البته تصورات دوران جدیدتر را منعکس میسازند. ظاهرا در سرائیدن افسانههای مزبور نه فقط این دو شاعر و نویسنده بلکه نویسندگان، متفکرین و شاعران متعددی شرکت داشته اند که هر کدام به فراخور حال و زمان این حق را برای خود قائل میشدند که (بجای کاری که امروز آنرا تاریخ نویسی میگوئیم) در بسیاری از موارد با حرکت از شخصیتهای تاریخی واقعی افسانههای مزبور را بال و پر داده و خود دانستههائی به آنها اضافه کنند. به این خاطر مرز بین واقعیتهای تاریخی و افسانهها در این نوشتهها روشن نیست. این مساله در شاهنامه فردوسی نیز به نوع خود وجود دارد.
خدایان یونان در المپ (Olymp) زندگی میکردند و بهمین خاطر خدایان المپ نیز نامیده میشوند. آنان که عمر جاویدان دارند در قصرهائی که هفائیستو (Hephaistos شخصیت وی در زیر توضیح داده خواهد شد) زندگی میکنند. خوراک آنان خوراک خدایان و مشربه آنان مشربه خدایان است که به آنها زندگی جاوید میبخشد. برخلاف آنچه که در ادیان دیگر به خدایان نسبت داده میشود، خدایان المپ قدرت بی پایان و لایزال ندارند و قدرت آنان توسط سرنوشت محدود است.
● تقسیم قدرت میان خدایان
در میان خدایان یونان مرزهای قدرت و مسئولیتها تقسیم شده و مشخص است. هر خدائی در مورد مسائل مربوط به بخش خود اختیار تام دارد. حتی دخالت رئیس خدایان زئوس نسز در امور مربوط به دیگران حد معینی دارد. خود زئوس نیز همه کاره و هیچ کاره نیست. او نیز در بخش معینی مسئولیت خود را داراست. او حاکم جهان و خدای آسمان است. در میان ابرها، رعد، برق، طوفان وباران ظاهر میشود. بهمین جهت ستایش از او نیز بر فراز قلهها که نزدیک تر به آسمانها هستند انجام میگیرد. اما او خدا است و قدرت پیشگوئی دارد. او سرنوشت انسانها را در ترازوی سرنوشت سبک و سنگین میکند. او بر نظم اجتماعی انسانها نظارت دارد و زوجات، خانوادهها، دولت، سوگند و حفظ حقوق میهمانان را مراغب است. برخلاف آنچه که در غالب ادیان دیگر به خدا نسبت داده میشود اصل عاری بودن از خطا و بهمین جهت مبری بودن از هرگونه مسئولیت در میان خدایان یونان وجود ندارد. خدایان یونان نیز مانند انسانها گرفتار احساسات، عواطف و خواستههای خویشند.
زئوس نیز گاه و بیگاه دچار خطا میشود. او خود قانون مقدس خانواده را زیر پا میگذارد و برای همسر خود انگیزه حسادت ایجاد میکند. تعداد فرزندانی که الههها (خدایان زن) و انسانها به او هدیه کرده اند از شمار خارج است.
چون برای خدایان نیز احتمال ارتکاب خطا وجود دارد زمینه پیروی کور کورانه از این انسانها به مراتب کمتر از موقعی است که خدایان مظهر کمال و عاری از کوچکترین خطا و مسئولیتها تلقی شوند. انسانها بخود اجازه میدهند اعمال خدایان را نیز مورد بازرسی و بررسی قرار دهند و در مورد درست یا نادرست بودن این اعمال نظر خود را داشته باشند.
● تساوی خدایان زن و مرد
در میان خدایان یونان الهههای زن همانقدر خدا و دارای قدرت هستند که خدایان مرد. از همان حقوقی و وظائفی برخوردارند که مردان هستند.
برای مثال هرا (Hera) خواهر و همسر زئوس است و بالاترین الهه زن در آسمان بشمار میرود. هرا به عنوان خدای قوانین مقدس خانواده بر کار انسانها و خدایان نظاره میکند. او بخصوص در فکر حفاظت از شخصیت و حقوق زن است. سختی در طینت اوست. هفائیستوس پسر او میلنگد زیرا که مادر که از زشتی او برافروخته بود او را از المپ به زمین پرتاب کرده است.
خدایان همه نوع صفتهای زمینی و انسانی را دارا هستند. حسادت، کینه و نفرت در میان خدایان یونان امری روزمره و عادی است. هرا سمت مشاوری زئوس را هم داراست اما به دلیل حسادتش دائما علیه زئوس توطئه میکند.
● جایگاه هنر و علوم
زن دیگری که در المپ از مهمترین خدایان بشمار میرود پالاس آتنه (Pallasathene) است. او خدای عقل و مبارزه است. خدعه در جنگ و هوشیاری را به دوستان خود میآموزد. بهمین خاطر اولیس (Odysseus) که مرد بسیار مخترع و متفکری است معشوقه اوست. آتنه با زین و برگ کامل جنگ از پیشانی زئوس زائیده شده است و مورد علاقه خاص اوست.
عشق طبیعی و همه جانبه نسبت به پدیدههای طبیعت و زیبائیهای آن در میان خدایان یونان مهار نشده است. این خدایان هم از همه چیزهائی که انسانها لذت میبرند لذت میبرند و بهره میگیرند. به خلوت نشینی، ریاضت کشی و تارک دنیا شدن که میتواند خدایانی عقدهای و در نهایت زورگو و طلبکار از آنها بار آورد در میان آنان نیست.
پشتیبانی از دانش بشری و ارج گذاشتن بر آن بطور واضحی در میان خدایان یونان دیده میشود. آتنه خود مخترع نی (فلوت)، خیش شخم زنی، دستگاه بافندگی و کشتی است. او حافظ فنون، هنرها و علوم است. به این خاطر بیش از همه شهراهای دیگر مردم آتن او را خدای خود میدانند.
آپولون (آپولو Apollo) یکی از پسران زئوس است که نتیجه رابطه او با لاتونا یکی یگر از الهههاست. آپولون خدای نور (خورشید)، خدای جوانان و خدای علم طبابت، خدای پیش گوئی برخلاف زئوس که فقط قدرت پیشگوئی دارد)، خدای آهنگها، آوازها، رقصها و هنر شاعری است. امواج تیرکمان نقرهای آپولو برای زاهدان و تقوا کاران مرگ را آسان میکند و بدکاران را به طرز ترس آوری مجازات مینماید. کما اینکه نیوب (Niobe) و یونانیها را که در صدد فتح ترویا بودند به طاعون مبتلا میکند. آپولو همچنین مظهر آرامش و تعادل است. آرتمیس (اسم لاتین اودیانا) خواهر دوقلوی آپولو خدایی جنگها و شکار است. تیردان او تیرهائی دارد که خطا ناپذیرند. او باکره است و حافظ پاکیزگی و عفت. دختران قبل از ازدواج بر او نماز میخوانند.
● جایگاه عشق
آفرودیت (Aphrodite - اسم لاتین او ونوس) خدای عشق است و از کف امواج دریاها به دنیا آمده است. او زیباترین خدا ست. همسر هفائیسیتوس زشت رو و معشوقه آرس (Ares) خدای جنگ.
اهمیت عشق در زندگی و افکار یونانیان قدیم از تکیهای که در افسانهها بر آن میشود، روشن میگردد. به توصیف زیبای زیر از عشق توجه کنیم: آفرودیت در کمربند خود نیروی معجزه آسای عشق را پنهان دارد. اروس (عشق هوس Eros) که با تیرهای خود عشق را به آتش میکشد پسر اوست.
آفرودیت خدای بهار است. خدای باغها و گلها. او همچنین بعنوان خدای کشتیرانی مورد ستایش قرار میگیرد.
● جنگ و مرگ
آرس (اسم لاتین او مارس) خدای جنگ است. بار دیگر میبینیم که چگونه پدیدههای زندگی روزمره انسان آئین او را ساخته اند. غالب پدیدههای زندگی روز در یونان قدیم در وجود خدایان منعکس اند. آرس از فریاد ستیز و داغی نبرد در صحنههای جنگ مسرور میشود. او بذر مرگ و نابودی میپراکند و عاشق ستیزه و خواست ستیزه جویانه است. همه خدایان و حتی زئوس پدر از او نفرت دارند. تنها اریس (Eris) خدای تفرقه افکنی، آفرودیت معشوقه او وهادس (Hades) که در انتظار شبح مقتولین جنگ است دوست او هستند.
● خدایان دیگر
آهنگر المپ هفائیسیتوس ( Hephaistos - اسم لاتین او ولکانوسVolkan به معنی آتش فشان) است. خدای آتش یک آهنگر نیرومند است. او فلج و زشت اما بهمان نسبت قوی پنجه و خوش قلب است. اوست که نیزه طلائی زئوس را ساخته و او را مسلح کرده است. او سازنده اولین دستگاههای اتوماتیک است. خدمتگذارانی از طلا و سه پایههائی که خود راه میروند. او سازنده المپ است که در آغاز کار گاه او بود. بعدها کارگاه او به غارهای کوه اتنا منتقل میشود.
▪ پیغامبر: هرمس (Hermes اسم لاتین مرکور) هم یکی از پسران زئوس است. او طبیعتی باهوش و چابک دارد. خبر آور خدایان است و با کفشهای بالدار خود به سرعت در جهان در حرکت است. هرمس خواب و خوابهای قابل تعبیر را به همراه میآورد و ارواح را تا قعر زمین همراهی میکند. به قوه فهم و درک عملی که دارد به انسانها ثروت میبخشد، خدای راهها، رفت و آمد، خدای تاجران و حتی دزدان و کلاهبرداران است.
▪ خدای دریاها: پوزیدون ( Poseidon - لاتین نپتون) خدای قدرتمند دریاهاست. نیزه سه سر او مد (عکس جزر) را باعث میشود و طوفانها را تحریک میکند. او زمین را میلرزاند و در ضمن خدای حافظ دریانوردی است. در تنگههای راه کورینت جشنهائی بر گزار میشوند که اوج آنها مسابقه کالسکه رانی است. به این دلیل پوزیدون به عنوان خدای رام کننده اسبان نیز شناخته میشود.
▪ خدای شراب: دیونیوس ( Dyonyos باکوس). قبلا اشاره شد که افسانههای یونان قدیم مخلوق ذهن یک شاعر یا نویسنده نیست و احتمالا بخشی از این داستانها خود مردم بنا به احتیاجات فکری، روانی و اجتماعی خود با شاخ و برگ دادن به اتفاقات و شخصیتهای زمان خود ساخته اند و نویسندگان و شاعران زمان این تصورات را باز شاخ و برگ بیشتری داده به رشته تحریر در آورده اند. برای مثال دیونیوس یا باکوس تازه پس از دوران هومر (٩٠٠ سال قبل از میلاد مسیح) به میان خدایان یونان میآید. او خدای فراوانی و بخصوص خدای شراب بود. قدرت او همانقدر که به نشاط میانجامد به تهور بیجا، سرعت در اسب دوانی و حتی دیوانگی میانجامد.
او با همراهان خود نیمفهها (Nymphen الهههای طبیعت که در آبها و جنگلها زندگی میکردند) شیاطین و دیگر منسوبین خدایان به سراسر جهان تا لیبی، مصر و هند مسافرت میکرد تا نماز گزاری و پرورش درخت مو و ساختن شراب را ترویج دهد. پس از اینکه تمام جهان را به نماز گزاری خود جلب میکند به المپ میرود و در میان دوازده خدای المپ به خدائی پذیرفته میشود. الهه هستیا خواهر زئوس، حافظ آتش در اجاق خانه و دولت به نفع او در یک مجلس مهمانی از سمت خود در المپ صرفنظر میکند.
● روابط میان خدایان
قوانین هم در مورد خدایان و هم در مورد انسانها صادقند. برای مثال هرا که حافظ قوانین مقدس خانواده است هم بر کار انسانها و هم بر کار خدایان نظاره دارد. اگر خدائی دچار خطا شود مجازات میشود و اگر این خطا بزرگ باشد خدای مزبور از خدائی خلع و به نیم خدا تبدیل میشود.
زئوس علی رغم برتری اش بر دیگر خدایان قادر مطلق نیست. تعظیم و بله قربان گوئی در میان خدایان وجود ندارد و در افسانههای یونان به چشم نمیخورد.
در میان خدایان یونان دموکراسی حاکم بود. دوازده خدای المپ جلسات بحث و مشاوره و تصمیم گیری دارند. در این جلسات هر خدا دارای یک رای است. اموری که مربوط به همه خدایان است در مجلس خدایان طرح و
پس از بحث و مشاوره در مورد آن قضاوت و تصمیم گیری میشود. تصمیمات مربوط به مجازاتهای شدید خدایان به این جلسات مربوط میشد. در آئین یونانیان بر خلاف آئینهای دیگر خوبی کامل در یکطرف و بدی کامل در طرف دیگر (خدا و شیطان اهورامزدا و اهریمن) دوآلیسم تفکر وجود نداشت. خوبی وبدی هر دو باهم بروز میکردند و یک شخص معمولا درستکار میتوانست در موارد متعددی نیز دچار اشتباه گردد. این مساله که در زندگی انسان کشیدن مرز روشن میان خوبیها و بدیها غالبا بسیار مشکل است در فلسفه این افسانهها کاملا منعکس است.
انسانها خود را با خدایان سر بسر میدانستند و "فاصله" خدایان المپ با انسانها به "فاصله" خدایان با مردم در ادیان دیگر نبود. حتی یک خدا در جنگ مستقیما به نفع گروهی از انسانها علیه دیگران شرکت میکرد. همچنین یک انسان میتوانست با خدائی رابطه زناشوئی بر قرار سازد. از ازدواج یک خدا و یک انسان یک نیم خدا بدنیا میآمد که عمر جاودانه داشت.
اساس افسانههای یونان یک تئوری خشک و بی روح نبود بلکه یک زندگی شیرین، جوشان و سرشار از عشق و تحرک را در بر داشت. گوستاو شواب (١) پیدایش افسانههای یونان را چنین توضیح میدهد: "یونان قدیم جامعه برده داری بود. فرهنگ آن فرهنگی بود که برده داران برآن حاکم کرده بودند. هنگامی که از میان توده مردم که اکثرا دهقان وابسته به زمین و بردگان بودند توده جدیدی به نام "انسانهای آزاد" یا "انسانهای ممتاز" تشکل یافت، در میان این انسانهای آزاد اعتقاد به خدایان مرسوم شد و از میان این خدایان خدایان المپ موجودیت خاصی یافتند". بدین ترتیب قابل توضیح میشود که این انسانها (آنطور که انگلس در کتاب منشا خانواده مینویسد) حاضر نبودند بعنوان پلیس و ژاندارم (نه برای حفظ امنیت بلکه - نگارنده) به عنوان وسیله زور و اعمال قدرت طبقات حاکم علیه طبقات دیگر بکار گرفته شوند و از قبول این قبیل شغلها سر باز میزدند.
مدل فکری خدایان المپ متعلق به حدود سه هزار سال پیش است اما این مدل هنوز نکات آموزنده بسیاری دارد.
نسبت به دوران خود یونان جامعه شکوفائی بود. فلاسفهای چون سقراط، افلاطون و ارسطو که از اولین پایه گذاران علوم بشری هستند از این جامعه بودند. اشعار و نوشتههائی که از شاعران و نویسندگان این جامعه به جای مانده است شاهد شکوفائی و رونق علم، دانش و فلسفه در جامعه یونان هستند. در این دوران اولین قانون اساسی به رشته تحریر در آمد و به آزمایش و اجرا گذاشته شد. اولین کوششها برای تدوین قوانین مدنی، تعریف حق و عدالت انجام گرفت. قوانین مدنی نسبتا پیچیدهای تدوین گردید و به صورت اجرا در آمد.
بناها، نقاشیهای روی ظروف و مجسمههائی که از این دوران باقی هستند گواه رشد معماری و رونق علم و هنر در این دورانند. جامعه یونان خود را جامعهای بر مبنای دموکراسی میدانست. این دموکراسی چنان فرهنگی از خود برای بشر به جای گذاشته است که جوامع امروزی هنوز خود را متاثر از آن میدانند. این دموکراسی نبود که بعدها آتن را به نابودی کشانید، بلکه برده داری که کار شهروندان آزاد را تحقیر میکرد باعث نابودی آتن شد.
همایون مهمنش
* این نوشته برای اولین بار در اسفند ١٣٥٨ مطابق مارس ١٩٨٠ در شماره ٢ نشریه "نامه" چاپ وبطور محدود پخش شد.
(١) Gustav Schwab, Sagen des klassischen Altertums, Freiburg,۱۹۶۱
منبع: سایت ایران امروز
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
امیرعبداللهیان دولت چین سیستان و بلوچستان حسین امیرعبداللهیان جنگ انتخابات مجلس شورای اسلامی عراق دولت سیزدهم رسانه حجاب
سیل تهران هواشناسی شهرداری تهران بارندگی باران سازمان هواشناسی فضای مجازی آتش سوزی یسنا هلال احمر آموزش و پرورش
ایران بانک مرکزی دلار قیمت خودرو قیمت دلار مسکن قیمت طلا تورم ارز بازار خودرو حقوق بازنشستگان ایران خودرو
صدا و سیما مسعود اسکویی تلویزیون دفاع مقدس بی بی سی موسیقی مهران غفوریان صداوسیما ساواک سریال سینمای ایران تبلیغات
رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه اسرائیل حماس روسیه آمریکا ترکیه انگلیس اوکراین نوار غزه ایالات متحده آمریکا
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان لیگ برتر رئال مادرید باشگاه استقلال جواد نکونام بازی علی خطیر باشگاه پرسپولیس بایرن مونیخ
هوش مصنوعی اینستاگرام خواب آیفون دیابت اپل ناسا عکاسی موبایل گوگل تلفن همراه
سلامت طب سنتی کبد چرب فشار خون گرما